Wakacyjny przewodnik zdrowotny. Odpowiedzi na pytania rodziców

Autorzy: Piotr Albrecht, Maria Kotowska

Wielu rodziców przed urlopowym wyjazdem pyta nas co zabrać ze sobą, co robić w różnych, bardziej lub mniej spodziewanych przypadkach, zwłaszcza gdy wyprawa planowana jest w egzotyczne rejony świata. Co zatem radzić zatroskanym rodzicom? Zagrożenia dla dziecka w podróży zależą od wielu czynników: wieku dziecka i jego odporności, rodzaju planowanej aktywności, czynników środowiskowo-klimatycznych, kultury higienicznej danego obszaru, pory roku, itd. Niemowlęta są bardziej podatne na infekcje, większe jest też ryzyko ich odwodnienia i oparzenia słonecznego. Nastolatki natomiast, ze względu na łatwość nawiązywania nowych kontaktów, są narażone na infekcje przenoszone drogą kropelkową, drogą płciową oraz zakażenia w trakcie wykonywania różnego rodzaju zabiegów, np. tatuaż czy piercing (WZW B i C, HIV). Statystycznie najczęstszymi problemami z dzieckiem w podróży są choroby biegunkowe, malaria, urazy/wypadki komunikacyjne, porażenia słoneczne i wypadki wodne.

Jakich formalności dopełnić, jakie dokumenty zabrać?

Książeczka zdrowia dziecka

To ważny dokument w przypadku nagłego zachorowania malucha poza miejscem zamieszkania. Lekarz, który nie zna dziecka a będzie zmuszony udzielić pierwszej pomocy, z łatwością sprawdzi, kiedy maluch przyjął ostatnią dawkę szczepionki przeciw tężcowi, na co jest uczulony. Tu znajdzie inne ważne informacje medyczne dotyczące zdrowia dziecka, które dzięki temu szybciej otrzyma właściwą pomoc. Europejska Karta Ubezpieczenia Zdrowotnego (EKUZ) Karta ta będzie niezbędna, jeśli podczas wyjazdu do jednego z krajów Unii Europejskiej osoba chora zechce skorzystać z pomocy publicznej służby zdrowia. Aby ją otrzymać należy w najbliższym oddziale NFZ złożyć wniosek (www.nfz.gov.pl) oraz w przypadku dziecka - druk ZUS ZCNA (dokument potwierdzający zgłoszenie członka rodziny do ubezpieczenia). Warto zalecić posiadanie dodatkowego dokumentu ze zdjęciem potwierdzającym tożsamość właściciela karty (np. dowód osobisty, paszport, legitymacja).

Inne

Oprócz odpowiednich dokumentów należy pamiętać o przygotowaniu identyfikatora dla dziecka (na nadgarstek lub szyję) zawierającego informację o dziecku i telefonach kontaktowych do rodziców, kopii polisy ubezpieczeniowej oraz w przypadku, gdy podróżuje jeden rodzic, zgody drugiego na podróż.

Co robić w sytuacjach zagrożenia życia, zdrowia lub w przypadkach najczęstszych urazów i niebezpieczeństw?

Przygotowując rodziców do wakacyjnego wyjazdu z dziećmi należy uświadomić im konieczność poznania podstawowych zasad udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej. Sprawne i w miarę kompetentne działanie przy udzielaniu pierwszej pomocy ma bardzo często decydujące znaczenie dla dalszych rezultatów leczenia przez fachowy personel medyczny – często decyduje o życiu osoby, która uległa urazowi, straciła świadomość i nie oddycha.

Zatrzymanie krążenia/oddychania

Objawami są utrata świadomości, brak tętna na dużych tętnicach, zatrzymanie oddechu. Należy natychmiast sprawdzić czy poszkodowany:

• jest przytomny, tzn. czy reaguje na bodźce („szczypanie”, potrząsanie, zadawanie pytań),
• oddycha, tzn. czy jego klatka piersiowa porusza się,
• ma wyczuwalne tętno np. na tętnicy szyjnej (jego brak nie jest przeciwwskazaniem do resuscytacji).

Jeśli zdaniem ratującego poszkodowany nie oddycha i nie ma tętna należy natychmiast wezwać do pomocy dodatkowe osoby i fachową pomoc medyczną (Pogotowie Ratunkowe)

Jeśli dziecko tylko nie oddycha to należy:

• sprawdzić palcem, zabezpieczonym rękawiczką, drożność dróg oddechowych,
• położyć dziecko na plecach i odchylić jego głowę do tyłu wysuwając żuchwę do przodu,
• zacisnąć mu nos i przyłożyć swoje usta do jego ust - jeśli dziecko jest małe, można jednocześnie wdmuchiwać powietrze do ust i do nosa,
• wdmuchiwać powoli powietrze w tempie 15-20 oddechów na minutę (jeden oddech na 3 sekundy), przy czym objętość powietrza wdmuchiwanego nie powinna być większa, niż normalny, nie pogłębiony oddech,
• obserwować, czy za każdym razem klatka piersiowa porusza się. Jeśli tak to znaczy, że sztuczne oddychanie jest skuteczne. Sztuczne oddychanie należy stosować, aż dziecko zacznie samodzielnie oddychać.

Jeśli dziecko nie oddycha i nie ma tętna należy:

• początkowo wykonać 5 oddechów ratowniczych (każdy trwający ok. 1 sek.), a potem gdy ratownik jest pojedynczy u niemowląt i dzieci
• 1 r.ż. do okresu pokwitania stosunek liczby uciśnięć do oddechów powinien wynosić 15:2, natomiast,
• u niemowląt i u dzieci > 1 r.ż. do kresu pokwitania i u dorosłych, przy dwóch lub większej liczbie ratowników, stosunek ten powinien wynosić 30:2,
• u niemowlęcia masaż serca wykonywać uciskając dolną część mostka dwoma palcami jednej dłoni lub obejmując klatkę piersiową dłońmi uciskać mostek dwoma kciukami,
• >1 r. ż. dwoma nadgarstkami umieszczonymi jeden na drugim,
• uciskać w tempie 100/min.

Co robić w przypadku wstrząsu anafilaktycznego lub ukąszeń przez owady błonkoskrzydłe w okolice szczególnie niebezpieczne?

U dzieci ze znanymi reakcjami anafilaktycznymi na określone alergeny, a także w przypadku ukąszenia przez owady błonkoskrzydłe (osy, pszczoły, szerszenie) w okolice szczególnie niebezpieczne (twarz, jama ustna, gardło), co jest zjawiskiem całkowicie niespodziewanym, dobrze aby rodzice wyposażeni zostali przez lekarza rodzinnego w odpowiednie leki do samodzielnego podawania wraz z instrukcją jak się nimi posługiwać. W takiej sytuacji, jeszcze przed wezwaniem pomocy, rodzic lub opiekun powinien podać natychmiast, samodzielnie, domięśniowo, roztwór wodny adrenaliny 1:1000 w dawce 0,2–0,5 ml (u dzieci 0,01 ml/kg, maksymalnie 0,3 ml, wyjątkowo 0,5 ml). Ze względu na krótki okres półtrwania leku dawkę taką można powtarzać co 5–15 minut. Najprostszym i najszybszym sposobem jest zastosowanie gotowej ampułkostrzykawki, niestety z wyjątkiem polskiego produktu, są one bardzo drogie i nie zawsze mają dawkę dostosowaną do wieku i masy dziecka. Działanie adrenaliny można wspomóc podając domięśniowo lub podskórnie przepisany przez lekarza np. deksametazon w dawce 0,3-0,6 mg/kg masy ciała. Równolegle opiekun może samodzielnie, o ile to tylko możliwe, podać doustnie lek przeciwhistaminowy, np. cetyryzynę w płynie (5 mg/5 ml) jednorazowo.

Jak postępować w przypadku zadławienia?

• Niemowlę przytomne należy ułożyć na brzuchu głową w dół i najpierw wykonać 5 uderzeń dłonią w okolicę międzyłopatkową (plecy) a gdy to nie pomaga, dziecko należy ułożyć na wznak na kolanach, z głową w dół i 5 razy ucisnąć klatkę piersiową. Zabiegi te należy naprzemiennie powtarzać aż do skutku.
• U przytomnego dziecka >1 r.ż. i osoby dorosłej należy stanąć za ratowanym, opasać go rękami w połowie talii, zaciśniętą pięść jednej ręki objąć dłonią drugiej ręki i w połowie odległości między pępkiem a wyrostkiem mieczykowatym wykonać 6-10 szybkich pchnięć (ucisków) skierowanych ku górze.
• Gdy opisane wyżej zabiegi nie przynoszą rezultatu należy przystąpić do zabiegów reanimacyjnych opisanych wyżej. W przerwach zabiegów reanimacyjnych można wykonać zabiegi opisane wyżej.

Jak bezpiecznie ułożyć nieprzytomnego?

Nieprzytomnego, który oddycha, ma zachowane krążenie i nie doznał urazu kręgosłupa! należy układać w tzw. pozycji bocznej bezpiecznej. Pozycja ta chroni przed zachłyśnięciem. Układanie polega na:

• odgięciu głowy do tyłu i oczyszczeniu jamy ustnej z resztek pokarmu, śliny, ciał obcych itp. (np. palcem w lateksowej rękawiczce),

• położeniu na plecach i przekręceniu głowy na prawo. Prawą rękę poszkodowanego należy ułożyć jak najbliżej i wzdłuż tułowia. Pociągając za lewą rękę zdecydowanym ruchem należy przewrócić poszkodowanego na swoją stronę. Lewą nogę poszkodowanego należy zgiąć w kolanie i ułożyć tak, aby nie dotykała wyprostowanej nogi prawej. Na koniec należy zgiąć w łokciu lewą rękę poszkodowanego.

Uraz głowy

Poważny uraz głowy objawia się uszkodzeniem skóry i niekiedy kości czaszki, wydzieliną z nosa i/ lub ucha (przezroczystą lub krwawą), nudnościami, wymiotami, zaburzeniami świadomości (do jej utraty włącznie), drgawkami, nierównością źrenic. Należy pamiętać, aby nie wyjmować tkwiących w ranach głowy ciał obcych i nie podawać niczego doustnie. Należy sprawdzić czy poszkodowany jest przytomny, czy oddycha, ma tętno i jeśli jest przytomny dowiedzieć się, czy nie odniósł innych obrażeń. Jeśli uraz jest zewnętrzny to na ranę należy założyć opatrunek (do jego umocowania najlepiej jest użyć chusty trójkątnej). Jeśli podejrzewamy uraz wewnętrzny, stłuczenie mózgu, jego wstrząśnienie lub wylew śródczaszkowy to poszkodowany wymaga obserwacji szpitalnej lub co najmniej przez osobę dobrze znającą zachowania poszkodowanego, gdyż takiej osobie dużo łatwiej jest zauważyć wszelkie odchylenia od normy (senność, niezborność, nietypowe zachowanie).

Uraz twarzy

W tym przypadku nie należy niczego podawać doustnie, wyjmować ciał obcych, nastawiać złamanych kości czy wyrzucać wybitych zębów. Na krwawiące rany należy założyć opatrunek, a na stłuczenia dobrze jest przyłożyć lód lub schłodzony okład HOT/COLD (oczywiście nie bezpośrednio).

Uraz oka

Objawem są najczęściej bolesne, ostre zaburzenia widzenia, łzawienie, rozlany obrzęk spojówek, pieczenie i swędzenie. Przy podejrzeniu większego urazu nie wolno podawać żadnych kropli do oczu, należy natomiast założyć sterylny (nieuciskający!) opatrunek na gałkę oczną i zabandażować obie gałki oczne (w celu unieruchomienia). Nie wolno wyjmować samemu wbitego w oko ciała obcego. Z urazem oka należy jak najszybciej udać się na ostry dyżur okulistyczny. Jeśli pod powiekę dostało się ciało obce należy zastosować płukanie w wodzie (poszkodowany nachyla się nad naczyniem z wodą i płucze oko zamykając i otwierając powiekę) lub spróbować usunąć ciało obce rogiem czystej chusteczki (nie używać waty, ligniny ani twardych przedmiotów).

Uraz nosa

Objawy to krwawienie, ból, obrzęk. Nie należy nastawiać złamanych kości nosa, wyrzucać oderwanych kawałków nosa (zabezpieczyć w jałowej gazie), wyjmować ciał obcych z nosa (aby ich nie wsunąć głębiej lub nie spowodować dodatkowego urazu). Można poszkodowanemu próbnie polecić wydmuchać ciało obce zatykając sąsiednią dziurkę. Objawy urazu łagodzi zimny okład (np. z lodu lub schłodzonego okładu HOT/COLD). W przypadku krwawienia z nosa nie należy poszkodowanego układać w pozycji leżącej (nasila to krwawienie), natomiast trzeba go posadzić z głową nieco pochyloną do przodu, sprawdzić czy nie ma w nosie ciała obcego i polecić intensywnie wydmuchać nos, a następnie przycisnąć skrzydełko nosa do przegrody i tak trzymać przez 15-20 min. Można także do grzbietu nosa przyłożyć lód lub schłodzony okład HOT/COLD (nigdy bezpośrednio do skóry).

Uraz zębów

Objawy to złamanie zęba, wybicie, zmiana położenia, obrzęk, naciek i ból. Nie wolno podawać niczego doustnie, wyrzucać złamanego lub wybitego zęba, zostawiać poszkodowanego samego, gdyż może się zakrztusić. Złamany ząb należy zabezpieczyć, ponieważ można go przykleić. Wybity ząb należy spróbować włożyć do zębodołu i docisnąć. Jeśli jest to niemożliwe to należy go opłukać wodą i włożyć do pojemnika z zimną wodą lub mlekiem, a jeśli i to nie jest możliwe poleć poszkodowanemu trzymać ząb w ustach i zawieź go jak najszybciej na ostry dyżur chirurgii szczękowej lub stomatologiczny. Krwawienie z zębodołu tamuje się zimnym opatrunkiem, który poszkodowany powinien ucisnąć zębami. Na policzek w pobliżu zębodołu najlepiej jest przyłożyć okład z lodem lub schłodzony okład HOT/COLD (nigdy bezpośrednio do skóry).

Złamania

Objawy to ból, obrzęk, krwawienie, zmiana zabarwienia skóry (zblednięcie, zasinienie), kształtu kończyny, niemożność wykonywania ruchów, widoczne w ranie odłamy kostne. W przypadku złamania nie należy poszkodowanego bez potrzeby i bez unieruchomienia przemieszczać, poruszać złamaną częścią ciała bez jej uprzedniego unieruchomienia, nastawiać złamania i prostować złamanej kończyny, jeśli np. jest zgięta. Ze względu na ewentualną konieczność nastawiania złamania w znieczuleniu ogólnym nie należy niczego podawać doustnie. Jeśli stwierdza się krwawienie należy założyć opatrunek. Ze złamanej kończyny należy zdjąć biżuterię i ewentualnie ubranie, najlepiej je rozcinając. Unieruchomienie transportowe polega na usztywnieniu dwóch sąsiadujących ze złamaniem stawów. Zasinienie, zblednięcie, zaburzenia czucia w złamanej kończynie nakazują możliwie jak najszybszy transport do szpitala (niebezpieczeństwo martwicy).

Krwotoki

Dzielimy na zewnętrzne i wewnętrzne. Jeden i drugi typ może zagrażać życiu. Pod względem źródła groźniejszy jest krwotok tętniczy niż żylny. Krew z uszkodzonej tętnicy wypływa pod wysokim ciśnieniem, pulsacyjnie i jest jasno czerwona. Ze zranionej żyły krew wypływa pod mniejszym ciśnieniem, niepulsacyjnie i jest ciemno czerwona. Zaopatrując krwawiącą ranę należy używać jałowych rękawiczek. Należy zachować maksymalną czystość, jeśli nie jałowość. Nie należy usuwać z ran ciał obcych, używać wąskich opasek uciskowych, ani stosować ucisku, gdy w ranie znajduje się ciało obce lub zraniona jest gałka oczna lub złamane są kości czaszki. Krwotok należy próbować opanować stosując opatrunek uciskowy na miejsce krwawienia lub zakładając opaskę uciskową powyżej miejsca krwawienia (należy ją stosować w wyjątkowych okolicznościach). Opatrunek uciskowy nie może być zbyt silny, gdyż ma tylko tamować krwawienie, nie hamując jednak dopływu krwi do kończyny. Jeśli tętno na obwodzie jest niewyczuwalne lub kończyna sinieje, to znaczy, że ucisk jest zbyt silny i należy go zmniejszyć. Jeśli intensywnie krwawi rana nogi konieczne jest uciśnięcie tętnicy udowej. Można ją wyczuć w pachwinie, a uciskać trzeba silnie jedną lub dwoma rękami. Jeśli podobne krwawienie dotyczy ręki należy ucisnąć tętnicę ramieniową przebiegającą po wewnętrznej stronie ramienia, między dwoma mięśniami, trójgłowym i dwugłowym, czyli bicepsem. Tętnicę powinno się uciskać czterema palcami. Ucisk na tętnicę udową i ramieniową stosować należy tylko w razie niezbędnej konieczności, gdyż niepotrzebny i długotrwały ucisk doprowadzić może do martwicy kończyny. Jeśli krwawiąca kończyna nie jest złamana, dobrze jest ją unieść powyżej poziomu serca.

Co robić w sytuacjach częstych, a mniej niebezpiecznych?

Skaleczenie

Cechuje się niewielkim krwawieniem, zaczerwienieniem i niekiedy obrzękiem oraz bólem w okolicy zranionego miejsca. Skaleczenie należy przemyć pod bieżącą wodą, niekiedy z mydłem i dobrze wypłukać (nie używać do tego ani waty, ani ligniny!) i zdezynfekować (wodą utlenioną lub octenidyną z etanolem). Małe skaleczenia należy zabezpieczyć plastrem z opatrunkiem, większe ucisnąć gazą i zabandażować. Każde skaleczenie może zostać zakażone laseczkami tężca, stąd warto przed wyjazdem sprawdzić stan szczepień przeciwtężcowych. Pilnej konsultacji lekarskiej wymaga skaleczenie, które powstało w wyniku pogryzienia przez psy, koty lub dzikie zwierzęta leśne (niebezpieczeństwo wścieklizny).

Stłuczenie

Objawia się wystąpieniem w miejscu urazu, któremu nie towarzyszyło przerwanie ciągłości tkanek, wyraźnego zasinienia spowodowanego wylewem krwi. Uszkodzoną część ciała należy przykryć ręcznikiem, obłożyć workiem z drobno pokruszonym lodem lub schłodzonym okładem HOT/COLD i o ile to możliwe, luźno zabandażować bandażem elastycznym. Zimny okład powinien trwać około 10 minut, po czym należy zastosować 10 minutową przerwę. Cykl taki należy powtarzać przez 60-90 minut, kilka razy w ciągu doby. Jest to rytm optymalny chroniący przed wtórnym przekrwieniem i nasileniem bólu.

Infekcje po kontakcie z glebą

Kontakt skóry, szczególnie uszkodzonej, z glebą może skutkować zakażeniem różnymi pasożytami tam bytującymi (glisty, tęgoryjce, larwa skórna wędrująca, włosogłówka) dlatego zaleca się dzieciom noszenie obuwia ochronnego, a w czasie plażowania zabawę zawsze na ręczniku a nie na piasku, ubrania nie powinny suszyć się na ziemi, a wysuszone na powietrzu powinny być wyprasowane (zakażenie larwami much).

Ukąszenia przez komary i meszki

Reakcja na ukłucia zależna jest od indywidualnej wrażliwości skóry. Najczęściej pojawia się zaczerwienienie, niewielki obrzęk i dokuczliwe swędzenie. Jednym z dostępnych bez recepty środków jest np. dimetynden w maści. Przy silnej reakcji uczuleniowej można zastosować lek przeciwhistaminowy dostępny bez recepty (cetyryzyna, loratadyna) lub maść sterydową i/lub lek przeciwhistaminowy przepisany przez lekarza. Najlepszym sposobem jest jednak zapobieganie ukąszeniom poprzez zastosowanie skutecznego repelentu.

Użądlenia przez pszczoły i osy

Pszczoły, w odróżnieniu od os, zostawiają żądła. Żądło należy wyjąć, nie ściskając go jednak. Na bolące miejsce można przyłożyć pośrednio woreczek z lodem, schłodzony okład HOT/COLD, zastosować wodny roztwór sody oczyszczonej (1/2 łyżeczki sody na szklankę wody) lub posmarować maścią z lekiem przeciwhistaminowym (np. dimetynden - dostępny bez recepty), a jeszcze lepiej, posmarować przepisaną przez lekarza maścią sterydową. Wygodną nowością na rynku są specjalne urządzenia, pompki ssące (np. Aspivenin) do usuwania kleszczy, żądeł i jadu po ukąszeniach. Użądlenie w twarz, gardło i szyję może być niebezpieczne, gdyż powstający obrzęk może doprowadzić do ostrych zaburzeń w oddychaniu, a nawet śmierci. Postępowanie w takich okolicznościach - patrz wstrząs anafilaktyczny.

Ukąszenia przez kleszcze

Kleszcze spadają z drzew, krzaków, trawy na odkrytą skórę, by potem niezauważenie powędrować w najbardziej nieoczekiwane miejsca. Po każdej wyprawie na łąki, do lasu czy parku należy dokonać dokładnej inspekcji skóry, zwłaszcza na głowie, pod pachami, na brzuchu, udach i w pachwinach. Szybkie, do 24 godzin, usunięcie kleszcza ze skóry z bardzo dużym prawdopodobieństwem chroni przed boreliozą, niestety nie chroni przed odkleszczowym zapaleniem mózgu. Kleszcza najlepiej schwycić jak najbliżej skóry tępą pęsetą i ciągnąć równomiernym, nieprzerwanym ruchem (nawet kilkadziesiąt sekund), tak, aby wydobyć go razem z głową. Miejsce po ukąszeniu należy umyć wodą z mydłem i zdezynfekować. Kleszcza nie należy: wykręcać, przypalać ani miażdżyć, smarować kremem, masłem czy lakierem. Zapobiegawczo można stosować środki odstraszające, ale nie dają one niestety stuprocentowej ochrony i działają stosunkowo krótko.

Ukąszenia żmij

Jeśli na skórze są widoczne jeden lub dwa ślady ukłucia, należy jak najszybciej udać się z dzieckiem do szpitala. Śmiertelne ukąszenia, w naszym klimacie, należą na szczęście do rzadkości. Nie należy wysysać jadu ustami, rozcinać miejsca ukąszenia, stosować zimnych okładów i zakładać opasek uciskowych, a także podawać jakichkolwiek leków bez porozumienia z lekarzem. Należy unieruchomić ugryzioną kończynę i trzymać ją poniżej tułowia. Warto zapamiętać jak wyglądał gad, gdyż może to pomóc w podaniu odpowiedniej surowicy przeciwjadowej. W Polsce głównie, choć niezwykle rzadko, zdarzają się ukąszenia przez żmiję zygzakowatą (znak rozpoznawczy - ciemny znak X na głowie a wzdłuż ciała zygzak).

Drzazgi

To częsta przypadłość aktywnych i ciekawych świata maluchów. Skórę wokół drzazgi należy umyć wodą z mydłem lub przetrzeć środkiem dezynfekującym, a następnie na chwilę nałożyć kompres lodowy lub schłodzony okład HOT/COLD, co uśmierzy nieco ból. Jeśli drzazga wystaje należy spróbować wyciągnąć ją pęsetą wzdłuż śladu wejścia. Jeżeli drzazga jest pod skórą, ale dobrze widoczna, należy podważyć ją igłą i wyciągnąć. Do lekarza trzeba pojechać, jeśli drzazga tkwi bardzo głęboko lub jeśli miejsce wokół niej czerwienieje, puchnie, ropieje.

Otarcia i zadrapania

Powstają w skutek upadku, najczęściej na kolanach i łokciach. Są to rany powierzchowne, ale zazwyczaj rozległe, dlatego są bolesne i pieką. Mogą być mocno zabrudzone. Należy przemyć skórę bieżącą wodą z mydłem i zastosować płyn odkażający. Rany nie trzeba zakrywać opatrunkiem, chyba że dość mocno krwawi. Swobodny dostęp powietrza przyspiesza gojenie. Wizyta u lekarza jest konieczna tylko wtedy, gdy rana jest mocno zanieczyszczona. W takim wypadku lekarz oczyści skórę, a jeżeli doszło w tym miejscu do zaczerwienienia, wysięku ropnego może zalecić miejscowe zastosowanie antybiotyku. Czasem konieczne jest szczepienie przypominające przeciwko tężcowi.

Ekspozycja na słońce

Skóra niemowlęca jest cienka i wrażliwa, łatwiej więc może dojść do oparzenia. Zaleca się przebywanie w cieniu, dziecko powinno być odpowiednio ubrane (czapka, okulary), a filtr UV stosowany tylko na małe powierzchnie - twarz, rączki. Filtry UV powinny być stosowane zgodnie z zaleceniami, zwłaszcza po kąpieli lub spoceniu się. Należy pamiętać, że równoczesne stosowanie z repelentami zmniejsza ich skuteczność o 30%.

Oparzenie słoneczne

Poparzona skóra jest czerwona, rozpalona, piecze, mogą się na niej pojawić pęcherze. Do najcięższych oparzeń dochodzi nad wodą, ponieważ dodatkowo odbija ona promienie słoneczne, a uczucie ciepła lub przegrzania jest zminimalizowane. Należy opłukać ciało chłodną wodą lub przykładać chłodne kompresy. Należy natłuszczać skórę, można także użyć specjalnego kremu po opalaniu. Bardzo ważne jest pojenie dziecka. Do lekarza trzeba się udać, gdy oparzenie jest rozległe, jeśli na skórze tworzą się pęcherze, dziecko źle się czuje, ma gorączkę, skarży się na silny ból.

Udar słoneczny

Najczęściej towarzyszy oparzeniom słonecznym, choć nie musi tak być. Jest następstwem przegrzania organizmu, może się pojawić u dziecka, które zbyt długo przebywało na słońcu, nie miało nakrycia głowy, za mało piło. Jego objawy to zawroty, ból głowy, wysoka gorączka. Dziecko trzeba przenieść do cienia i ochładzać okładami z chłodnej wody i obficie poić. Wizyta u lekarza konieczna jest, jeżeli dziecko straci przytomność, ma bardzo wysoką gorączkę lub jego stan się pogarsza.

Zwichnięcia i skręcenia

Może do nich dojść w czasie gwałtownego ruchu, np. gdy dziecko źle stanie zeskakując z drabinek albo źle złapie mocno uderzoną piłkę. Skręcenie jest mniej groźne, polega na uszkodzeniu torebki stawowej. Zwichnięcie jest groźniejsze, bo na skutek urazu dochodzi do rozerwania torebki stawowej i całkowitego przemieszczenia się powierzchni stawowych co widać gołym okiem. Oba urazy są niezmiernie bolesne, wokół uszkodzonego stawu powstaje krwiak, szybko narasta obrzęk. Przy skręceniu wystarczy unieruchomienie stawu np. za pomocą elastycznego bandaża i okłady z lodu lub schłodzonego okładu HOT/COLD. Przy zwichnięciu konieczna jest szybka wizyta w szpitalu, nastawienie stawu a potem założenie gipsu.

Jak zapobiegać chorobie lokomocyjnej?

Należy unikać podróży tyłem do kierunku jazdy, najlepiej działa pozycja leżąca lub półleżąca, unikać należy także czytania. Korzystnie jest patrzeć pod kątem 45o ponad linię horyzontu wpatrując się w nieruchomy obiekt. Pić należy często i w małej ilości i spożywać niewielkie posiłki. Chorobie lokomocyjnej zapobiegać ma także spożywanie imbiru. Z leków korzystne działanie ma prometazyna podawana doustnie, u dzieci 0,5 mg/kg, 2 x dziennie (dorośli 25-50 mg 2 x dziennie), dimenhydrinat u dzieci w wieku 2-6 r.ż. 12,5-25 mg co 6-8 godz. (maksimum 75 mg/dobę), a w wieku 6-12 lat 25- 50 mg co 6-8 godz. (maksimum 150 mg/dobę). Leki należy przyjmować na godzinę przed planowaną podróżą.

Na co się szczepić przed wyjazdem na urlop?

Przed wyjazdem na egzotyczne wakacje należy uświadomić rodzicom konieczność szczepień ochronnych. Przed wyjazdem do niektórych krajów Afryki, głównie środkowej i południowej, konieczne może być szczepienie przeciwko żółtej febrze. Jego potwierdzeniem jest wpis do międzynarodowej książeczki szczepień, bez którego turysta nie zostanie wpuszczony na teren kraju, w którym jest ono wymagane. Podobnie jest w przypadku wyjazdu do Arabii Saudyjskiej, gdzie obowiązkowe jest szczepienie przeciwko meningokokom. W wielu innych krajach szczepienia są zalecane. Są to m.in. tężec, błonica, dur brzuszny, wirusowe zapalenie wątroby A i B, czy też cholera. Szczepienia te mogą uchronić przed poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi i finansowymi. Przed wyjazdem na urlop należy sprawdzić aktualność szczepień, ich zgodność ze szczepieniami wymaganymi lub zalecanymi na terenie kraju przeznaczenia i w razie braków szczepienia uzupełnić. Termin jaki upłynął od ostatniego udokumentowanego szczepienia nie powinien być dłuższy niż 5 lat. Przed wyjazdem do krajów o podwyższonym ryzyku zachorowania na wirusowe zapalenie wątroby typu A warto o takim szczepieniu, z odpowiednim wyprzedzeniem (pierwsza dawka 2-4 tygodni przed podróżą), pomyśleć. Przed wyprawą w rejony obarczone ryzykiem nabycia odkleszczowego zapalenia mózgu (Austria, Litwa, w Polsce Mazury, Białostocczyzna i Dolny Śląsk) warto rozważyć przeprowadzenie i takiego szczepienia. Najszybszy cykl uodpornienia to dwie dawki w odstępie 2 tygodni. W przypadku wyjazdu w rejony malaryczne lub do krajów o szczególnych wymaganiach, jeśli chodzi o szczepienia należy dużo wcześniej zgłosić się do odpowiedniej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej, aby uzyskać niezbędne informacje i zdążyć zrealizować niezbędny cykl szczepień.

Jak chronić dziecko przed kleszczami i komarami?

Najlepszą ochroną jest odpowiednie ubranie. Na spacer do lasu czy na łąkę, należy dziecko ubrać w długie spodnie, bluzkę z długim rękawem i (koniecznie!) czapkę. Na leśne ścieżki najbezpieczniejsze są sportowe półbuty, przewiewne, ale nie ażurowe. Dziecko należy spryskać preparatem odstraszającym owady (odpowiednim dla wieku). Skuteczność odstraszająca w stosunku do kleszczy jest z reguły krótkotrwała, więc zabieg trzeba często powtarzać. Wieczorem należy dokładnie obejrzeć całe ciało malucha i sprawdzić, czy nie pojawił się na nim kleszcz. Gdyby tak było, należy go usunąć za pomocą specjalnej pompki lub pęsety. Potem miejsce ukąszenia trzeba obserwować, aby nie przeoczyć czerwonej otoczki charakterystycznej dla pierwszej fazy boreliozy.

Jak ubierać dzieci?

Nie ma żadnego powodu ubierać ich cieplej niż ubieramy się sami. Przeciwnie. Już chodzącym trzeba zakładać o jedną warstwę mniej niż sobie (jeśli matka zakłada na podkoszulek dżinsową kurtkę czy bluzę, dziecku można ją darować). Podczas gdy my spacerujemy dziecko porusza się niemal wyłącznie biegiem. Oczywiście zawsze trzeba mieć ze sobą, na wszelki wypadek, coś cieplejszego, gdy pogoda jest zmienna, jest się na wakacjach w górach lub dziecko jeszcze sypia na dworze. Stosować czy nie stosować klimatyzację w samochodzie? Klimatyzacji nie należy nastawiać na zbyt niską temperaturę. Przyjemny chłód w aucie bywa zdradliwy - to bardzo częsta przyczyna letnich przeziębień. Różnica temperatury wewnątrz samochodu i na zewnątrz nie powinna przekraczać 5-8o C. Nie powinno się także zabierać dziecka na rajd po sklepach wzdłuż deptaka (w nich też często działa klimatyzacja i matka i dziecko narażeni są na częste i znaczne zmiany temperatury).

Jak chronić dzieci przed słońcem?

Należy pamiętać o smarowaniu dziecka kremem przeciwsłonecznym z odpowiednim filtrem. W pierwszych dniach oraz podczas całego pobytu na południu Europy czy w północnej Afryce najlepiej 50+, a potem przynajmniej 20+. Dla niemowląt najlepsze są kremy z filtrem fizycznym (mineralnym), a nie chemicznym. Nie wystarczy dziecka raz posmarować, zabieg trzeba powtarzać co dwie godziny i po każdej kąpieli (nawet jeśli krem jest reklamowany jako wodoodporny). Są jednak dzieci, które nie znoszą smarowania kremem całego ciała. Dla nich są przeznaczone odpowiednie ubrania z termoaktywnej tkaniny z wysokim filtrem chroniącym przed promieniami UVB i UVA. Oczywiście nogi, ręce i twarz i tak trzeba chronić kremem. Inne zagadnienie, że w ten sposób pozbywamy się naturalnego źródła witaminy D, której niedobór jest obecnie powszechny.

Jak uchronić dziecko przed tzw. zatruciem pokarmowym?

Całą rodziną należy omijać przydrożne budki z frytkami, hamburgerami i smażonymi rybami. Serwowane w nich potrawy często są smażone na starym oleju i przygotowywane w warunkach urągających zasadom higieny. Ich spożywanie może się skończyć nie lada kłopotami żołądkowymi. Znacznie bezpieczniejsza będzie stołówka serwująca „domowe posiłki” w dobrym pensjonacie lub domu wczasowym. Jeśli matka samodzielnie przygotowuje jedzenie, powinna pamiętać o jego właściwym przechowywaniu. Przy braku dostępu do lodówki należy robić niewielkie zakupy (na jeden, góra dwa posiłki). W większości przypadków mięso, ryby, wędliny i większość produktów mlecznych muszą być przechowywane w lodówce. Mimo wakacyjnego rozprężenia należy dbać o to, by posiłki były o w miarę stałych porach. Do pojenia stosować należy niegazowaną wodę butelkowaną. I najważniejsze – pilnować mycia rąk w każdych okolicznościach. Czy pozwalać na jedzenie na dworze? Należy unikać podawania dziecku na dworze słodkości, wędlin, a najlepiej w ogóle jedzenia. Żywność, zwłaszcza słodka, ale i mięso, mają bowiem wyjątkową moc przyciągania os i innych owadów. Gdy dziecko na plaży czy podczas spaceru jest spragnione, należy podawać mu do picia niegazowaną wodę mineralną. Nie tylko najlepiej zaspokaja pragnienie, ale także nie przyciąga owadów, a szczególnie os.

Co powinna zawierać urlopowa apteczka?

W apteczce powinny się znaleźć:

1. Leki:
   1. przeciwbólowe (paracetamol, ibuprofen). Dawkowanie doustne: paracetamol-10-15 mg/kg/ dawkę, co 4-6 godz.; ibuprofen-7.5-10 mg/kg/ dawkę, co 8 godz.,
   2. sól fizjologiczna w plastikowych pojemniczkach (np. do przemywania oka),
   3. maść przeciwalergiczna (np. dimetynden),
   4. lek przeciwalergiczny dostępny bez recepty (np. dimetynden) lub inny przepisany przez lekarza,
   5. leki niezbędne do ratowania w przypadku wstrząsu anafilaktycznego - adrenalina, deksametazon, lek przeciwhistaminowy (opisano je wyżej),
   6. płyn do nawadniania doustnego w przypadku biegunki.
2. Materiały opatrunkowe:
   1. różnej wielkości plastry z opatrunkiem
   2. plaster bez opatrunku
   3. szeroki i wąski bandaż opatrunkowy
   4. szeroki i wąski bandaż elastyczny (z zapinkami)
   5. sterylne opatrunki (gaziki)
   6. chusta trójkątna
   7. opaska uciskowa
   8. agrafki
3. Środki dezynfekcyjne (woda utleniona, jodyna, jednorazowe gaziki do dezynfekcji np. Leko®)
4. Ewentualnie łagodna maść sterydowa przepisana przez lekarza
5. Sterylne rękawiczki lateksowe
6. Pęseta
7. Nożyczki z zaokrąglonymi końcami
8. Folia przeciwwstrząsowa złota
9. Leki brane na stałe lub zalecone przez lekarza (np. przeciwastmatyczne, przeciwalergiczne, przeciwcukrzycowe itp.).

PIŚMIENNICTWO

1 https://www.ekuz.nfz.gov.pl/

2 Albrecht P. „Pierwsza pomoc” w wydawnictwie pt. Rower, Pascal, 2004;190-196.

3 Pomeranz AJ, O’Brien T. Nelson’s instructions for pediatric patients. Elsevier, 2009.

4 Stępińska J, Szajewski T. Pierwsza pomoc. Prószyński i S-ka, Warszawa 1998.

5 Strange GR, Arens WR, Schafermeyer RW, Toepper WC. W: Jakubaszko J(red.). Medycyna ratunkowa. I wydanie polskie, Wydawnictwo Medyczne Urban&Partner, Wrocław 2003.

6 The Merck Manual, Podręcznik Diagnostyki i Terapii red. Bers MH, Porter RS, Jones TV, Kaplan JL, Berkwits M. Elsevier, Urban&Partner, Wrocław 2008.