Możliwości zapobiegania zapaleniom ucha środkowego, gardła i migdałków

Autor: Jędrzej Sarnecki

Zapalenie gardła i migdałków podniebiennych oraz ostre zapalenie ucha środkowego (OZUŚ) należą do najczęstszych chorób wieku dziecięcego. Szacuje się, że ponad 75% dzieci do 3r.ż. przebywa przynajmniej jeden epizod OZUŚ, a u ponad połowy z nich stwierdza się je co najmniej dwukrotnie. Co najmniej jeden incydent zapalenia gardła i migdałków przechodzi prawie każde dziecko w pierwszych  5 latach życia. Najczęściej chorują dzieci między 6. a 18. miesiącem życia.

Nawracające infekcje dróg oddechowych i ucha środkowego pogarszają jakość życia wielu dzieci, a także są przyczyną licznych absencji w pracy ich rodziców i opiekunów. Z tego powodu oraz mając na uwadze możliwe powikłania nawracających OZUŚ, które obejmują m.in. upośledzenie słuchu lub występowanie zaburzeń równowagi w przyszłości (odnośnik do innego „newsa”), oraz ewentualne konsekwencje paciorkowcowych zapaleń gardła i migdałków warto jest przyjrzeć się możliwościom zapobiegania tym stanom chorobowym.

Ważnym elementem profilaktyki tych częstych chorób infekcyjnych jest kontrola czynników środowiskowych wpływających na dzieci. Korzystny wpływ na zdrowie i odporność dzieci ma karmienie mlekiem matki – karmienie piersią do 6m.ż. zmniejsza ryzyko nawrotów OZUŚ o ponad 50%. Wśród czynników zwiększających zapadalność na OZUŚ oraz na zapalenia gardła i migdałków znajdują się m.in. ekspozycja na dym tytoniowy, uczęszczanie do żłobka lub przedszkola, czy wychowywanie się w wielodzietnych rodzinach.

Zbyt częste stosowanie antybiotyków w reakcji na infekcje dróg oddechowych może powodować selekcję szczepów opornych i negatywny wpływ na mikroflorę jelita grubego, z tego powodu należy je stosować z dużą dozą ostrożności. Zapadalność na OZUŚ można również obniżyć poprzez stosowanie szczepień ochronnych przeciw Streptococcus pneumoniae, który jest jednym z czynników etiologicznych OZUŚ. Ze względu na fakt, że nie jest to jedyny patogen wywołujący tę chorobę ta metoda profilaktyki - pomimo że jest metodą zalecaną - nie jest w pełni satysfakcjonująca.

Stosowanie probiotyków zawierających niepatogenną bakterię Streptococcus salivarius K12 jest nową możliwą strategią profilaktyki nawracających infekcji gardła i zapaleń ucha środkowego. S. salivarius K12 ma udowodnione działanie antagonistyczne wobec S. pyogenes, które wynika z wydzielania przez ten szczep dwóch białek bakteriobójczych – saliwarycyny A2 i saliwarycyny B. W oddzielnych badaniach dowiedziono również, że obecność w środowisku tego szczepu bakterii hamuje rozwój takich patogennych gatunków jak Haemophilus influenzae, S. pneumoniae i Moraxella catarrhalis, również w wyniku wydzielania wspomnianych powyżej bakteriocyn.

Wyniki badań laboratoryjnych, świadczące o przeciwbakteryjnym działaniu S. salivarius K12 wobec patogenów odpowiedzialnych za dużą część infekcji górnych dróg oddechowych i zapaleń ucha środkowego, zweryfikowano w szeregu badań klinicznych oceniających skuteczność i bezpieczeństwo podawania tego probiotyku. W badaniu z podwójnie ślepą próba i randomizacją, którego wyniki opublikowano w czasopiśmie Food and Chemical Toxicology udokumentowano wysoką tolerancję i brak działań niepożądanych preparatów zawierających S. salivarius K12. W 2012 r. Di Pierro i wsp. przeprowadzili badanie, w którym uczestniczyło 82 dzieci, z których 65 miało wcześniej stwierdzone nawracające paciorkowcowe infekcje gardła. 45 uczestników badania przez trzy miesiące otrzymywało wieczorami, po umyciu zębów, preparat do ssania zawierający ponad 5 mld. CFU S. salivarius K12 (ang. colony-forming unit, jednostka formująca kolonie). Udokumentowano, że kolonizacja tą bakterią probiotyczną u prawie 1/3 dzieci następuje już w ciągu pierwszych 3 dni przyjmowania preparatu. Pacjentów obserwowano w trakcie przyjmowania probiotyku oraz przez pół roku po zakończeniu interwencji w celu możliwości określenia długoterminowego efektu stosowania tego preparatu. W trakcie trzech miesięcy trwania interwencji, u dzieci otrzymujących probiotyk badacze zaobserwowali zmniejszenie częstości występowania angin paciorkowcowych o ok. 90% w porównaniu z tymi samymi miesiącami w roku poprzednim oraz spadek o ok. 40% częstości incydentów ostrych zapaleń ucha środkowego. Znaczący korzystny wpływ na występowanie infekcji utrzymywał się również przez pół roku po zakończeniu interwencji.

W badaniu wykonanym w 2013 r., którego wyniki opublikowano na łamach Drug, Healthcare and Patient Safety, potwierdzono pozytywny wpływ przyjmowania preparatów zawierających S. salivarius K12. W przeprowadzonej w Mediolanie próbie wzięło udział 61 dzieci w wieku 3-13 lat, u których stwierdzano przynajmniej trzy epizody zapalenia gardła i migdałków rocznie. Efekt stosowania probiotyku oceniano na podstawie porównania liczby zakażeń górnych dróg oddechowych w tych samych miesiącach (luty-kwiecień) poprzedniego roku oraz porównano go z liczbą epizodów infekcji u dzieci nie otrzymujących preparatu. Anginę paciorkowcową rozpoznawano na podstawie szybkich testów na obecność antygenów paciorkowców z grupy A i B. Również w tym badaniu potwierdzono ponad 90% redukcję liczby zakażeń u dzieci przyjmujących preparat do ssania zawierający probiotyk. Udokumentowano także znacznie rzadsze występowanie u tych dzieci infekcji wirusowych gardła (spadek o ok. 80%) oraz, wynikającą z rzadszego chorowania, wyższą frekwencję w szkole. Jak podsumowują autorzy publikacji, opisane powyżej wyniki oraz brak zaobserwowanych działań niepożądanych, wysoka tolerancja i chętne stosowanie się dzieci do zaleceń wskazują na przydatność szczepu K12 S. salivarius w profilaktyce zakażeń górnych dróg oddechowych, zarówno o etiologii bakteryjnej jak i wirusowej.

Warto również zwrócić uwagę na fakt, że skuteczność stosowania S. salivarius K12 została również potwierdzona u dorosłych z nawracającymi zapaleniami gardła i migdałków. W badaniu z 2013 r. 40 osób w wieku od 18 do 65 lat, z przynajmniej 4 potwierdzonymi epizodami zakażeń paciorkowcowych w poprzednim roku, zostało zrekrutowanych do badania. Połowa spośród uczestników otrzymywała przez 90 dni preparat do ssania zawierający probiotyk, natomiast pozostałe 20 osób stanowiło grupę kontrolną. W grupie otrzymującej probiotyk zaobserwowano znaczący spadek liczby zachorowań, porównywalny z opisywanymi wcześniej wynikami otrzymanymi u dzieci. Również u dorosłych zaobserwowano długotrwale utrzymujący się pozytywny wpływ przyjmowania S. salivarius K12, nawet po zakończeniu interwencji.