Działania niepożądane krótko trwających terapii GKS

Autor: Jędrzej Sarnecki

Opracowanie na podstawie: Aljebab F, Choonara I, Conroy S. Systematic review of the toxicity of short-course oral corticosteroids in children. Arch Dis Child 2016.01.14 DOI:10.1136/archdischild-2015-309522.

Glikokortykosteroidy (GKS) to szeroko wykorzystywana w medycynie grupa leków o działaniu przeciwzapalnym i immunosupresyjnym. Występowanie i nasilenie działań niepożądanych związanych z ich stosowaniem w znacznym stopniu zależy od drogi podania, dawki oraz czasu trwania terapii. Powikłania przewlekłego leczenia GKS są powszechnie znane i dobrze udokumentowane, natomiast istnieje jedynie niewielka ilość danych dotyczących działań niepożądanych wynikających z krótkiego przyjmowania GKS doustnie. Z tego powodu Aljebab i wsp. przeprowadzili systematyczny przegląd piśmiennictwa dotyczącego tego zagadnienia, którego wyniki opublikowano na łamach Archives of Disease in Childhood w styczniu 2016 r.  

W celu oceny częstości występowania i typu działań niepożądanych krótkich terapii GKS autorzy omawianej publikacji, wykorzystując medyczne bazy danych, wyszukali prace oryginalne, w których opisywano działania niepożądane trwającego < 14 dni leczenia GKS u dzieci w wieku 28 dni-18 lat. Zidentyfikowano 38 publikacji spełniających ustalone kryteria (22 badania kliniczne z randomizacją, 5 prospektywnych badań kohortowych, 2 serie przypadków i 9 opisów przypadków). Lek podawano z różnych powodów, m.in. w ramach leczenia astmy, ostrego zapalenia oskrzelików, krupu, alergicznego nieżytu nosa czy zespołu nerczycowego.

W badaniach klinicznych i kohortowych opisano 21 różnych działań niepożądanych – do najczęściej raportowanych należały wymioty (u 5,4%), zmiany w zachowaniu lub zaburzenia nastroju dziecka (u 4,7%) i zaburzenia snu (u 4,3%). Rzadziej (u 0,9-1,9%) występowały nudności, wzmożony apetyt, bóle brzucha, czerwienienie i puchnięcie twarzy oraz infekcje. W 4 z 6 badań, w których mierzono dzieciom przyjmującym GKS ciśnienie tętnicze, stwierdzono podwyższenie jego wartości u 39% uczestników. W jednym z badań średni wzrost wartości ciśnienia tętniczego oszacowano na 3-7 mmHg[1]. W 3 badaniach klinicznych wykazano także istotnie większe działanie supresyjne na oś podwzgórze − przysadka − nadnercza GKS stosowanych doustnie niż przyjmowanych wziewnie. Natomiast spośród 84 uczestników 3 różnych badań wzrost wagi o > 500 g w stosunku do wartości przed rozpoczęciem leczenia zaobserwowano u 30 dzieci.

W opisach przypadków oraz serii przypadków donoszono o 18 różnych działaniach niepożądanych krótkiego leczenia GKS. U 3 pacjentów przyjmujących doustnie prednizolon stwierdzono zakażenie wirusem ospy wietrznej, z powodu którego byli oni hospitalizowani na oddziałach intensywnej terapii i w wyniku którego jedno z dzieci zmarło.

Leczenie GKS przerwano z powodu działań niepożądanych u 1,4% pacjentów – najczęstszą przyczyną były wymioty (u 36 z 44 dzieci, które zakończyły leczenie wcześniej, niż planowano). Z 3 badań klinicznych, w których porównano częstość występowania wymiotów w zależności od stosowanego glikokortykosteroidu, wynika, że deksametazon istotnie rzadziej niż prednizolon je powoduje [ryzyko względne (ang. relative risk, RR) 3,62; p=0,0001].

Z przedstawionego przeglądu piśmiennictwa wynika, że najczęstszym działaniem niepożądanym krótkiego leczenia GKS jest występowanie wymiotów, które są również najczęstszą przyczyną przerwania terapii. Drugim pod względem częstości powikłaniem były zaburzenia nastroju i zmiany zachowania (takie jak lęk, nadaktywność czy agresywne zachowania), które obserwowano częściej w przypadku stosowania wyższych dawek prednizolonu (2 mg/kg m.c./dobę). Najpoważniejszym działaniem niepożądanym GKS jest zwiększone ryzyko infekcji, wynikające z immunosupresyjnego działania leku. Częstość występowania zakażeń w 5 badaniach klinicznych z randomizacją wynosiła 0,9%.