Skuteczność stosowania diety low FODMAP u dzieci z zespołem jelita drażliwego

Autor: Ada Borowiec

Opracowanie na podstawie: Chumpitazi BP, Cope JL, Hollister EB i wsp. Randomised clinical trial: gut microbiome biomarkers are associated with clinical response to a low FODMAP diet in children with the irritable bowel syndrome. Aliment Pharmacol Ther 2015;42(4):418-427.

Zespół jelita drażliwego to częsta przyczyna bólów brzucha u dzieci. Choroba dotyka 20% dzieci w wieku szkolnym¹. Pacjenci z czynnościowymi zaburzeniami przewodu pokarmowego często wiążą występowanie objawów ze spożywaniem określonych pokarmów². Uważa się, że za częste bóle brzucha mogą być odpowiedzialne fermentujące sacharydy w świetle jelit. Ostatnio udowodniono skuteczność diety low FODMAP (ang. fermentable oligosaccharides, disaccharides, monosaccharides and polyols) u dorosłych. Już po 48 godz.³ jej stosowania objawy zespołu jelita drażliwego zmniejszały się w ok. 75% przypadków. Jednak ≥ 25% pacjentów może nie odnieść korzyści ze zmiany odżywiania⁴. Hipotetyczne działania diety low FODMAP to zmniejszenie bakteryjnej fermentacji oligosacharydów i w konsekwencji zmniejszenie osmolarności oraz wytwarzania gazów w świetle jelita⁵. Niektóre badania dowiodły, że dieta low FODMAP indukuje także zmianę składu flory bakteryjnej kału. Jednak żadne z nich nie odpowiedziało na pytanie, czy wyjściowy skład mikrobioty jelitowej może mieć wpływ na skuteczność stosowania diety low FODMAP i czy na podstawie metagenomicznej analizy flory bakteryjnej można wyodrębnić pacjentów, którzy nie odniosą korzyści z jej stosowania.

Na łamach Alimentary Pharmacology and Therapeutics Chumpitazi i wsp. opublikowali wyniki badania z randomizacją (badanie naprzemienne, z podwójnie ślepą próbą) dotyczącego skuteczności stosowania diety low FODMAP u dzieci z zespołem jelita drażliwego. Autorzy podjęli również próbę wyjaśnienia, czy wyjściowy skład flory jelitowej może determinować odpowiedź kliniczną na zmniejszenie ilości oligosacharydów fermentujących w pożywieniu.

W badaniu wzięły udział dzieci w wieku 7-17 lat, hospitalizowane z powodu chronicznego bólu brzucha, u których rozpoznano zespół jelita drażliwego zgodnie z III Kryteriami Rzymskimi. Dzieci były obserwowane przez 3 tygodnie. W pierwszym tygodniu otrzymywały tylko swoją dotychczasową dietę, w drugim tygodniu przez pierwsze 2 dni dietę low FODMAP lub standardową amerykańską dietę (ang. typical American childhood diet, TACD), a na kolejne 5 dni tygodnia powracały do swojej dotychczasowej diety. Dzieci, które w drugim tygodniu otrzymywały dietę low FODMAP przez 48 godz., w trzecim tygodniu otrzymały TACD i odwrotnie. Próbki stolca były pobierane w trakcie pierwszego tygodnia badania. Dieta low FODMAP zawierała średnio 0,15 g/kg m.c./dzień (maksymalnie 9 g/dzień) fermentujących sacharydów, natomiast dieta TACD − 0,7 g/kg m.c./dzień (maksymalnie 50 g/dzień). Dzieci prowadziły dzienniki, w których dokumentowały liczbę epizodów bólu brzucha podczas pierwszego tygodnia oraz podczas 2 dni drugiego i trzeciego tygodnia, kiedy pozostawały na diecie low FODMAP lub TACD. W dziennikach zapisywano informacje o bólach brzucha, ich lokalizacji, długości trwania oraz sile w 10-punktowej skali Likerta. Inne informacje dotyczyły konsystencji stolca, którą oceniano wg bristolskiej skali uformowania stolca, oraz innych objawów brzusznych, takich jak dyskomfort, wzdęcia, gazy, nudności, zgaga. Ponadto po każdej 2-dniowej interwencji dietetycznej były pobierane próbki wydychanego powietrza w celu oznaczenia wodoru i metanu.

W statystycznej analizie brano pod uwagę zmniejszenie liczby epizodów bólu brzucha podczas stosowania diet low FODMAP i TACD w porównaniu ze stanem wyjściowym. Analizowano również średnie nasilenie bólu, nasilenie innych objawów żołądkowo-jelitowych, poziom wodoru w powietrzu wydychanym oraz produkcję metanu podczas stosowania diet low FODMAP i TACD w porównaniu ze stanem wyjściowym. W celu oceny wpływu biomarkerów flory jelitowej grupę badaną podzielono na:

• dzieci, u których wystąpiła poprawa, czyli zmniejszenie liczby epizodów bólu brzucha o ≥ 50%, podczas stosowania diety low FODMAP, ale nie w trakcie stosowania diety TACD (N=8),

• dzieci, u których nie zaobserwowano poprawy, czyli zmniejszenia ≥ 50% liczby epizodów bólu brzucha, podczas stosowania ww. diet (N=15), 

• dzieci, u których nastąpiła poprawa zarówno podczas stosowania diety low FODMAP, jak i TACD (N=10).

Do badania zostało włączonych 52 dzieci, ukończyło je 33. Średnia wieku wynosiła 11.5 ± 3.0 lata. 17 dzieci rozpoczęło od diety low FODMAP, 16 od TACD. Podczas stosowania diety low FODMAP dzieci zgłaszały mniej epizodów bólu brzucha dziennie niż podczas stosowania diety TACD (odpowiednio 1.1±0.2 vs 1.7±0.4, P < 0.05). W porównaniu z okresem wyjściowym dzieci zgłaszały mniej epizodów bólu brzucha podczas stosowania diety low FODMAP, a więcej podczas TACD. Natomiast średnia nasilenia bólu brzucha zmniejszyła się podczas interwencji żywieniowych w porównaniu z okresem wyjściowym (4, 2.5-6): na diecie low FODMAP wynosiła 1 (0-4, P < 0.001) oraz na TACD 2.5 (0-4, P < 0.01). Poziom wodoru w wydychanym powietrzu był niższy podczas stosowania diety low FODMAP niż TACD, ale nie korelował z częstością epizodów bólu brzucha. Poziom metanu w wydychanym powietrzu nie różnił się między dwoma okresami dietetycznymi. Genetyczna analiza składu wyjściowej flory jelitowej wykazała więcej jednostek taksonomicznych o sacharolitycznych właściwościach u dzieci, u których uzyskano znaczną poprawę kliniczną podczas stosowania diety low FODMAP (Bacteroides, Clostridiales, Erysipilotrichaceae). Natomiast mikroflora dzieci, u których nie uzyskano zmniejszenia częstości bólu brzucha na żadnej z diet, była wyjątkowo bogata w bakterie z rodziny Turicibacteraceae.

Badanie wskazuje, że wyjściowy skład flory jelitowej oraz jej właściwości sacharolityczne wpływają na skuteczność stosowania diety low FODMAP u dzieci z zespołem jelita drażliwego. Jeśli inne badania potwierdzą wnioski z przedstawionej pracy, stosowanie spersonalizowanych interwencji żywieniowych pozwoli uzyskać poprawę jakości życia pacjentów z zespołem jelita drażliwego, bez konieczności stosowania nieskutecznych diet, które wymagają wielu wyrzeczeń.

Piśmiennictwo

1. Self MM, Czyzewski DI, Chumpitazi BP i wsp. Subtypes of irritable bowel syndrome in children and adolescents. Clin Gastroenterol Hepatol 2014;12:1468-1473.
2. Carlson MJ, Moore CE, Tsai CM i wsp. Child and parent perceived foodinduced gastrointestinal symptoms and quality of life in children with functional gastrointestinal disorders. J Acad Nutr Diet 2014;114:403-413.
3. Ong DK, Mitchell SB, Barrett JS i wsp. Manipulation of dietary short chain carbohydrates  alters the pattern of gas production and genesis of symptoms in irritable bowel syndrome. J Gastroenterol Hepatol 2010;25:1366-1373.
4. Gibson PR, Shepherd SJ. Food choice as a key management strategy for functional gastrointestinal symptoms. Am J Gastroenterol 2012;107:657-666.
5. Murray K, Wilkinson-Smith V, Hoad C i wsp. Differential effects of FODMAPs (fermentable oligo-, di-, mono-saccharides and polyols) on small and large intestinal contents in healthy subjects shown by MRI. Am J Gastroenterol 2014;109:110-119.