Wpływ tempa wzrastania we wczesnym dzieciństwie na wartości ciśnienia tętniczego w przyszłości

Autor: Jędrzej Sarnecki

Opracowanie na podstawie: Perng W, Rifas-Shiman SL, Kramer MS i wsp. Early Weight Gain, Linear Growth, and Mid-Childhood Blood Pressure: A Prospective Study in Project Viva. Hypertension 2016;67(2):301-308.

W ciągu ostatnich dekad częstość występowania nadciśnienia tętniczego (definiowanego jako wartości ciśnienia ≥ 95 cc.) i stanu przednadciśnieniowego (90-95 cc.) zaczęła wzrastać w populacji pediatrycznej – ocenia się, że obecnie dotyczą one > 1/10 dzieci w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej[1]. Jest to istotne zagadnienie ze względu na fakt, że podwyższone wartości ciśnienia tętniczego w młodości wiążą się z dużym ryzykiem nadciśnienia tętniczego (NT) w wieku późniejszym oraz stanowią niezależny czynnik ryzyka chorób sercowo-naczyniowych. Do potencjalnych czynników wpływających na wartości ciśnienia należą m.in. urodzeniowa masa ciała oraz tempo wzrastania i przybierania na wadze w pierwszych 2 latach życia[2]^,[3]. Mogą one również istotnie wpływać na ryzyko rozwoju otyłości[4]. W 2016 r. na łamach Hypertension Perng i wsp. opublikowali wyniki badania przeprowadzonego w celu określenia zależności pomiędzy urodzeniową masą ciała, przybieraniem na wadze i tempem wzrastania dziecka do ukończenia 3. r.ż. a wartościami ciśnienia tętniczego w 7.-9. r.ż.

W badaniu uczestniczyło 957 dzieci z Bostonu i okolic (kryteriami wykluczającymi była cukrzyca typu 1 lub 2 u matki lub urodzenie < 34. t.c.). Autorzy publikacji zebrali dane dotyczące urodzeniowej masy ciała (średnia: 3516±511 g), wagi w 6. m.ż. oraz w 1., 2. i 3. r.ż., długości ciała po urodzeniu, w 6. m.ż., w 1. i 2. r.ż. oraz wzrost mierzony na stojąco w 3. r.ż. BMI obliczano na podstawie zgromadzonych danych. Korzystając z wartości referencyjnych WHO wyznaczano jego wskaźnik z-score (BMIZ) oraz wskaźnik z-score wzrostu dla danego wieku (ang. height-for-age z-score, HAZ)[5]. Ciśnienie tętnicze mierzono w trakcie badania bilansowego (średnia wieku: 7,9±0,8 lat), korzystając z automatycznych aparatów, wykonując 5 pomiarów i odnotowując pozycję ciała pacjenta, godzinę i temperaturę w pomieszczeniu.

Wśród 957 pacjentów nadciśnienie tętnicze lub stan przednadciśnieniowy rozpoznano jedynie u odpowiednio 2 i 3 dzieci. Średnio skurczowe ciśnienie tętnicze (ang. systolic blood pressure, SBP) w populacji wynosiło 94,4±8,8 mmHg, a rozkurczowe (ang. diastoli blood pressure, DBP) 54,3±5,7 mmHg. Na podstawie zebranych danych stwierdzono, że wiek matki oraz liczba urodzonych wcześniej dzieci wiązały się z mniejszymi wartościami rozkurczowego ciśnienia tętniczego u dzieci badanych w 7.-9. r.ż. Wyższe BMI matki przed ciążą oraz palenie tytoniu w trakcie ciąży były natomiast związane z wyższymi wartościami zarówno SBP, jak i DBP u dzieci. Badacze zaobserwowali również wyższe wartości SBP u dzieci matek z przewlekłym nadciśnieniem tętniczym oraz gdy stwierdzono NT wywołane ciążą. Szybki w porównaniu z rówieśnikami przyrost wagi w pierwszych 6 m.ż. oraz między 2. a 3. r.ż. (oceniany na podstawie BMIZ) był związany z wyższymi wartościami SBP stwierdzanymi w trakcie badania między 7. a 9. r.ż. Nie stwierdzono natomiast związku tempa wzrastania z wartościami ciśnienia tętniczego.

Badanie Perng i wsp. jest istotne ze względu na uwzględnienie w analizie czynników mogących wpływać na ciśnienie tętnicze również rozwoju fizycznego w 2. i 3. r.ż. Największą zależność z wyższymi wartościami BP autorzy odnotowali właśnie dla szybszego wzrostu masy ciała w stosunku do rówieśników między 2. a 3. r.ż. Podobną zależność zaobserwowano również w 2 innych dużych badaniach – w Wielkiej Brytanii oraz na Białorusi[6]^,[7]. Jedną z potencjalnych przyczyn stwierdzanego związku może być oddziaływanie tych samych czynników środowiskowych i genetycznych na tempo przyrostu masy ciała oraz rozwój układu sercowo-naczyniowego (np. zmieniając stosunek ilości elastyny do kolagenu). Innym wytłumaczeniem może być większe ryzyko rozwoju otyłości wynikające z nieprawidłowego żywienia w pierwszych latach życia – rozwój otyłości centralnej znacząco wpływa na ciśnienie tętnicze, zarówno u dorosłych, jak i dzieci. Jak podkreślają autorzy omawianej publikacji, zaobserwowany związek szybszego niż u rówieśników przybierania na wadze z wyższymi wartościami ciśnienia tętniczego wskazuje na znaczenie dla zdrowia prawidłowego żywienia niemowląt i małych dzieci, zapobiegającego nadmiernemu rozrostowi tkanki tłuszczowej.