Porównanie stosowania środków antyseptycznych z suchą pielęgnacją pępka

Autor: Jędrzej Sarnecki

Opracowanie na podstawie: Gras-Le Guen C, Caille A, Launay E i wsp. Dry Care Versus Antiseptics for Umbilical Cord Care: A Cluster Randomized Trial. Pediatrics 2017;139:pii:e20161857.

Zapalenie pępka (łac. omphalitis), występujące u niewielkiego odsetka noworodków (częściej u hospitalizowanych wcześniaków), jest skutkiem zakażenia kikuta pępowiny. Jego objawami mogą być: ropna wydzielina o nieprzyjemnym zapachu, obrzęk i zaczerwienienie okolicy pępka oraz krwawienie. Nieleczone zapalenie pępka zwiększa u noworodków ryzyko rozwoju posocznicy i wiąże się z podwyższoną śmiertelnością. Udokumentowano, że stosowanie środków antyseptycznych do pielęgnacji pępka w krajach rozwijających się wiąże się z rzadszym występowaniem zapaleń pępka u noworodków oraz znacząco zmniejsza śmiertelność w tej populacji. W krajach rozwiniętych natomiast zapalenia pępka występują rzadko, a Światowa Organizacja Zdrowia (World Health Organization, WHO) zaleca w tych państwach tzw. suchą pielęgnację, czyli mycie okolicy pępka i kikuta pępowiny czystą wodą i mydłem oraz osuszanie. W celu potwierdzenia równoważności suchej pielęgnacji pępka i stosowania środków antyseptycznych u noworodków we Francji, gdzie nadal bardzo często zaleca się tę drugą metodę, Gras-Le Guen i wsp. przeprowadzili badanie kliniczne w 6 uniwersyteckich szpitalach w zachodniej Francji.

W badaniu wzięło udział 8698 noworodków urodzonych > 36. tygodnia ciąży, u których nie występowały poważne wady wrodzone i które nie wymagały wczesnej hospitalizacji na oddziale intensywnej terapii noworodka. Każdy z 6 oddziałów noworodkowych uczestniczących w badaniu został losowo przydzielony do grupy zalecającej suchą pielęgnację pępka lub stosowanie środka antyseptycznego. Po 4 miesiącach oddziały zmieniały zalecenia na alternatywną metodę. W 3 ośrodkach stosowano roztwór zawierający alkohol benzylowy, chlorek benzalkonium i chlorheksydynę, w 2 − roztwór chlorheksydyny, a w 1 − 70% roztwór alkoholu (preparaty stosowano 1-3 x/dobę). W ramach tzw. suchej pielęgnacji okolicę pępka i kikut pępowiny myto wodą i nieantyseptycznym mydłem oraz osuszono 2 x/dobę. W przypadku wystąpienia ≥ 1 z następujących objawów: obecność ropnej lub nieprzyjemnie pachnącej wydzieliny z kikuta pępowiny, zaczerwienienie, obrzęk lub tkliwość okolicy pępka rodzice mieli zalecenie zgłosić się do lekarza. Zapalenie pępka rozpoznawał pediatra (było ono następnie dodatkowo potwierdzane na podstawie zdjęć, danych klinicznych i wyników badań bakteriologicznych przez zespół składający się z pediatry, dermatologa i chirurga dziecięcego). Dodatkowo oceniano również czas do odpadnięcia kikuta pępowiny, satysfakcję rodziców oraz częstość występowania hospitalizacji, infekcji bakteryjnych i stosowania antybiotyków w 1. miesiącu życia.

Spośród 8120 noworodków objętych opieką przewidzianą w protokole badania i z których rodzicami udało się badaczom skontaktować po 1. m.ż. dziecka, u 3899 stosowano tzw. suchą pielęgnację pępka, a u 4221 środki antyseptyczne. W pierwszej grupie zapalenie pępka rozpoznano u 3 noworodków (0,08%), natomiast  w drugiej nie stwierdzono ani jednego przypadku omphalitis. Różnice w ryzyku wskazują na równoważność obu metod – bezwzględna różnica wynosi 0,08 (95% CI od -0,03 do 0,23%). W przypadku analizy intention-to-treat (z uwzględnieniem również uczestników  niestosujących się do zaleceń, tj. z udziałem 8697 noworodków) bezwzględna różnica ryzyka wynosiła 0,07 (95% CI od -0,03 do 0,21%). U 3 noworodków, u których rozpoznano zapalenie pępka, infekcję łatwo wyleczono.

Mediana czasu, jaki minął od urodzenia do odpadnięcia kikuta pępowiny, wynosiła 10 dni u noworodków, u których stosowano suchą pielęgnację, i 11 w przypadku używania środków antyseptycznych. Odsetek dzieci, u których czas do odpadnięcia kikuta przekraczał 21 dni, nie różnił się w sposób istotny statystycznie pomiędzy grupami. Również satysfakcja rodziców była porównywalna w obu grupach. Badacze nie odnotowali także istotnych statystycznie różnic pomiędzy grupami w częstości hospitalizacji dzieci lub częstości stosowania antybiotykoterapii w pierwszych 4 tygodniach życia.

Jak podsumowują autorzy publikacji, wyniki przeprowadzonego przez nich badania wskazują na równoważność suchej pielęgnacji pępka i stosowania środków antyseptycznych u zdrowych, donoszonych noworodków mieszkających w wysoko rozwiniętych państwach. Sugeruje to, że stosowanie środków antyseptycznych przy pielęgnacji pępka jest niepotrzebne i może być zastąpione metodą suchej pielęgnacji, co ograniczy zbędne koszty.