Wczesny powrót do aktywności fizycznej po wstrząśnieniu mózgu

Autor: Jędrzej Sarnecki

Opracowanie na podstawie: Grool AM, Aglipay M, Momoli F i wsp. Association Between Early Participation in Physical Activity Following Acute Concussion and Persistent Postconcussive Symptoms in Children and Adolescents. JAMA 2016;316:2504-2514.

Odpoczynek oraz unikanie wysiłku fizycznego i umysłowego były długo uważane za standardowe postępowanie u dzieci i nastolatków po wstrząśnieniu mózgu, jednak brakuje dobrej jakości dowodów wspierających te zalecenia – są one w dużej mierze oparte na opiniach ekspertów. Duża aktywność fizyczna po wstrząśnieniu mózgu może być szkodliwa i wiązać się z ryzykiem ponownego urazu, jednakże przedłużające się całkowite unikanie aktywności może prowadzić do rozwoju wtórnych dolegliwości, takich jak przewlekłe zmęczenie, depresja czy zaburzenia lękowe. Jak wykazali Grool i wsp., udział w lekkich ćwiczeniach w 1. tygodniu po łagodnym wstrząśnieniu mózgu wiąże się z rzadszym występowaniem utrzymujących się dolegliwości u dzieci i nastolatków.

Praca opublikowana w 2016 r. na łamach czasopisma JAMA prezentuje wyniki prospektywnego, wieloośrodkowego badania kohortowego, w którym brało udział 2413 dzieci w wieku od 5. do 18. roku życia, u których rozpoznano, zgodnie z kryteriami opracowanymi w 2012 r.[1], wstrząśnienie mózgu po ostrym urazie głowy i którzy byli przytomni w trakcie badania lekarskiego (14-15 pkt w skali Glasgow). Kryteriami wyłączającymi z badania były obecność nieprawidłowości w tomografii komputerowej lub obrazowaniu metodą rezonansu magnetycznego, konieczność interwencji neurochirurgicznej, intubacja, przyjęcie na oddział intensywnej terapii, uraz wielonarządowy wymagający hospitalizacji, stan odurzenia oraz występowanie zaburzeń neurologicznych przed urazem. Funkcje poznawcze, badanie przedmiotowe oraz ocena równowagi były oceniane z wykorzystaniem Child-Sport Concussion Assessment Tool (Child-SCAT3)[2], a występowanie objawów dotyczących stanu fizycznego, emocji, zdolności poznawczych i snu przed wstrząśnieniem mózgu i po mierzono za pomocą skali Post-Concussion Symptom Inventory (PCSI)[3].  Z pacjentami badacze kontaktowali się w 7. i 28. dniu po urazie w celu zebrania danych dotyczących aktywności fizycznej oraz występowania i nasilania dolegliwości.

W 7. dniu po wstrząśnieniu mózgu prawie 70% uczestników kohorty raportowało aktywność fizyczną, m.in. uczestnictwo w lekkich aerobowych ćwiczeniach fizycznych (33%), ćwiczenia związane z uprawianą dyscypliną sportową (9%), indywidualny trening (6%), treningi w sportach kontaktowych (4,5%) i powrót do regularnego uprawiania sportów wyczynowych (17,4%). 30% uczestników badania nie podejmowało w tym okresie żadnego wysiłku fizycznego. Spośród dzieci i nastolatków wcześnie wracających do aktywności fizycznej u 48% występowały ≥ 3 utrzymujące się lub pogarszające się dolegliwości po wstrząśnieniu mózgu, natomiast odsetek ten wynosił prawie 80% u uczestników całkowicie unikających wysiłku w 7. dniu po urazie. Wczesny powrót do aktywności fizycznej był również związany z rzadszym występowaniem ≥ 3 utrzymujących się lub pogarszających się dolegliwości po wstrząśnieniu mózgu w 28. dniu od urazu (kryterium rozpoznania zespołu utrzymujących się objawów powstrząśnieniowych, ang. persistent postconcussive symptoms, PPCS). Nieskorygowana analiza wskazywała na ryzyko PPCS wynoszące 25% dla osób wcześnie rozpoczynających ponowną aktywność fizyczną i 44% dla dzieci i nastolatków unikających aktywności fizycznej w 1. tygodniu po wstrząśnieniu (RR 0,75; 95% CI 0,70-0,80). Analiza danych obejmująca uwzględnienie czynników mogących potencjalnie dodatkowo wpływać na ryzyko również wykazała istotny statystycznie związek pomiędzy wczesnym powrotem do aktywności fizycznej a niższym ryzykiem PPCS (29% vs 40%; RR 0,84; 95% CI 0,77-0,92). Autorzy publikacji podejrzewają, że za zaobserwowany związek może odpowiadać poprawa regulacji przepływu krwi przez ośrodkowy układ nerwowy wynikająca z aktywności fizycznej.

Jak podsumowują Grool i wsp., wyniki przeprowadzonego badania wskazują, że aktywność fizyczna w pierwszych 7 dniach po lekkim wstrząśnieniu mózgu wiąże się z mniejszym ryzykiem występowania powstrząśnieniowych objawów 28 dni po urazie. Konieczne jest przeprowadzenie badania klinicznego z randomizacją w celu potwierdzenia występowania związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy wczesnym powrotem do aktywności fizycznej a mniejszym ryzykiem utrzymywania się objawów związanych ze wstrząśnieniem mózgu.