Niedobór witaminy D w diecie niemowląt i małych dzieci w Polsce

Czy może okazać się zagrożeniem dla zdrowia przyszłych pokoleń?

Wyniki najnowszego badania Instytutu Matki i Dziecka „Kompleksowa ocena sposobu żywienia dzieci w wieku od 5. do 36. miesiąca życia” z 2016 roku wykazały, że aż 75% niemowląt i 94% dzieci po 1. roku życia otrzymuje niewystarczającą ilość witaminy D wraz z dietą[1]. To największy odsetek odnotowany w ciągu ostatnich lat. Niedobór tego cennego składnika może przyczynić się nie tylko do występowania krzywicy, ale także przynieść poważne konsekwencje zdrowotne dla przyszłych pokoleń, np. prowadzić do chorób cywilizacyjnych.

Wyniki badań nt. sposobu żywienia i stanu odżywienia niemowląt i małych dzieci, przeprowadzonych w ostatnich latach w Polsce, nie pozostawiają złudzeń – niedobór witaminy D w diecie małych dzieci z roku na rok staje się coraz poważniejszym problemem. Dane uzyskane na przestrzeni ostatnich lat pokazują, że sytuacja zamiast ulec poprawie, pogorszyła się.

Skutki i przyczyny deficytów

Fakt, że 3/4 niemowląt w wieku 5-12 miesięcy i niemal wszystkie dzieci po 1. roku życia w Polsce mają niedobór witaminy D wraz z dietą może stanowić zagrożenie nie tylko dla zdrowia obecnych, ale i przyszłych pokoleń. Niedobory te mogą w przyszłości prowadzić do wielu nieodwracalnych powikłań i chorób, takich jak np. choroby sercowo-naczyniowe, cukrzyca, nadciśnienie, nowotwory, choroby autoimmunizacyjne czy metaboliczne, a także depresja czy demencja. Dla młodego, rozwijającego się organizmu witamina D₃ jest kluczowa dla prawidłowego funkcjonowania układu immunologicznego i niezbędna do prawidłowej mineralizacji kości oraz zębów. Jej ograniczenie w diecie u tak dużej grupy dzieci może wynikać z braku świadomości rodziców o tym, jak ważną rolę pełni w organizmie. Podstawowa fizjologiczna funkcja tej witaminy ma związek z regulacją gospodarki wapniowo-fosforanowej oraz utrzymaniem prawidłowej budowy i funkcji kośćca poprzez bezpośredni wpływ na komórki kostne, jak i pośrednio przez jelito, nerki i przytarczyce[2]. Jej deficyt ma również znaczenie dla spadku odporności organizmu. Rodziców należy edukować o tym, w jaki sposób komponować zbilansowaną dietę, ale i uświadomić, jakimi innymi sposobami można dostarczyć witaminę D młodemu organizmowi. Opiekunowie nie zdają sobie sprawy, że życie w klimacie o małym nasłonecznieniu sprawia, że witamina D powinna być suplementowana w okresie jesienno-zimowym, a jeśli miesiące letnie są pochmurne – również wtedy.

Jak suplementować?

Według obecnych zaleceń dla Europy Środkowej należy podawać suplement witaminy D₃ niezależnie od sposobu karmienia dziecka i pory roku wszystkim dzieciom od urodzenia do 3. roku życia. Zalecane dawki to:

• 400 IU (10 μg) dla noworodków i niemowląt do 6. miesiąca życia,

• 400-600 IU (10-15 μg) dla niemowląt między 6. a 12. miesiącem życia, w zależności od dawki witaminy przyjmowanej z pożywieniem,
• 600-800 IU (15-20 μg) dla dzieci po 1. roku życia, w zależności od dawki witaminy przyjmowanej z pożywieniem[3].

Od wielu lat kluczowym problemem jest nieodpowiednia suplementacja witaminy D. Wraz z wiekiem niemowlęcia obniża się częstość suplementacji oraz stosowane są nieodpowiednie dawki, odbiegające od rekomendowanych. Badania biochemiczne potwierdzają wysoki wskaźnik niedoboru witaminy D₃ lub jej metabolitów u niemowląt[4].

Polskim rodzicom warto też przypominać, że z drugiej strony przedawkowanie witaminy D niesie za sobą poważne zagrożenia. Zatrucia występują jednakże rzadko, a przy przestrzeganiu powyższych założeń niebezpieczeństwo przedawkowania nie występuje. Górna bezpieczna całkowita dawka dobowa wynosi 1000 IU (25 μg) dla niemowląt oraz 2000 IU (50 μg) dla dzieci w wieku od roku do 10 lat[5].

Edukacyjna rola pediatrów

Obowiązkiem lekarzy pediatrów jest przypominanie rodzicom, że w miarę rozszerzania diety dziecka o nowe pokarmy, niezależnie od utrzymywania koniecznej suplementacji, należy dbać również o to, aby w jego diecie znalazło się jak najwięcej produktów bogatych w witaminę D. Można tu wymienić takie pokarmy, jak: ryby, mleko i przetwory mleczne, jaja, a także produkty wzbogacane witaminą D.

„Rola lekarzy ma podstawowe znaczenie zarówno w tworzeniu wytycznych postępowania w temacie żywienia, jak również w podnoszeniu świadomości pacjentów. Inicjatywy dotyczące edukacji żywieniowej rodziców jako cel stawiają sobie przede wszystkim dokonanie trwałych zmian w świadomości społecznej odnośnie do optymalnego żywienia. Chcemy ugruntować w społeczeństwie przekonanie, że zdrowie każdego człowieka na każdym etapie jego życia zależy głównie od sposobu i jakości żywienia. Błędy w tym zakresie, szczególnie te popełniane w pierwszych miesiącach i latach życia, mogą skutkować nieodwracalnymi uszczerbkami na zdrowiu i przewlekłymi chorobami, ujawniającymi się w wieku dojrzałym lub podeszłym” – tłumaczyła prof. dr hab. n. med. Anna Dobrzańska, Kierownik Kliniki Neonatologii, Patologii i Intensywnej Terapii Noworodka Instytutu „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka”.

Ważna jest nieustanna, intensywna edukacja żywieniowa opiekunów, która wpływa na wzrost ich świadomości w tym zakresie. Tu niezastąpione są rekomendacje lekarzy pediatrów, którzy na każdej wizycie powinni przypominać o aktualnych zaleceniach odnośnie suplementacji i żywienia najmłodszych dzieci. Skuteczne i cenne w procesie edukacji rodziców są także programy edukacyjne, takie jak „1000 pierwszych dni dla zdrowia” – już 67% rodziców zna ideę 1000 pierwszych dni, co pozytywnie przekłada się na sposób żywienia najmłodszych i dokonywane wybory żywieniowe. Widoczne są pozytywne zmiany, m.in. podawanie wody, mniejsza ilość soli w posiłkach, podawanie bezpiecznej żywności, przeznaczonej dla niemowląt i małych dzieci, co przekłada się na mniejszy odsetek dzieci z nieprawidłową masą ciała.

Więcej informacji na temat witaminy D i żywienia w pierwszych latach życia można znaleźć na stronie edukacyjnego programu „1000 pierwszych dni dla zdrowia”: www.1000dni.pl.