Zapobieganie SIDS – zalecenia AAP

Autor: Jędrzej Sarnecki

Opracowanie na podstawie: AAP TASK FORCE ON SUDDEN INFANT DEATH SYNDROME. SIDS and Other Sleep-Related Infant Deaths: Updated 2016 Recommendations for a Safe Infant Sleeping Environment. Pediatrics 2016;138(5):e20162938.

Zespół nagłego zgonu niemowląt (dawna nazwa: nagła śmierć łóżeczkowa, ang. sudden infant death syndrome, SIDS) to rozpoznanie określające przypadki nagłego, nieoczekiwanego zgonu dziecka w 1. roku życia, którego przyczyny nie można wyjaśnić w wyniku autopsji, dochodzenia na miejscu zdarzenia ani na podstawie dostępnych danych dotyczących zdrowia dziecka. W 2016 r. Amerykańska Akademia Pediatrii (American Academy of Pediatrics, AAP) opublikowała na łamach Pediatrics zalecenia dotyczące profilaktyki SIDS i asfiksji w trakcie snu u niemowląt. Rekomendacje te powstały na podstawie dostępnych badań epidemiologicznych poświęconych tym zagadnieniom i dotyczą postępowania z dziećmi w 1. r.ż. Należy zwrócić uwagę na fakt, że nie są dostępne żadne badania kliniczne z randomizacją dotyczące SIDS i innych nieoczekiwanych zgonów w trakcie snu, a większość danych pochodzi z badań kliniczno-kontrolnych.

AAP rekomenduje, aby w celu zmniejszenia ryzyka SIDS niemowlęta zawsze spały na plecach. Zalecenie to dotyczy wszystkich dzieci < 1. r.ż., jednak jest szczególnie ważne w przypadku niemowląt urodzonych przedwcześnie ze względu na wyższe ryzyko SIDS w tej populacji (w trakcie hospitalizacji wcześniaki powinny przebywać przede wszystkim na plecach co najmniej od 32. tygodnia wieku postkoncepcyjnego, tak aby przy wypisie były przyzwyczajone do tej pozycji). Pozycja na wznak jest bezpieczna i nie zwiększa ryzyka zachłyśnięcia czy aspiracji, także w przypadku dzieci z refluksem żołądkowo-przełykowym (ang. gastroesophageal reflux disease, GERD). U niemowląt z GERD leżenie na brzuchu może być korzystne po karmieniu, jednak dziecko powinno być wtedy obudzone i obserwowane przez opiekuna. Nie jest zalecane podnoszenie części głowowej łóżeczka, ponieważ nie stwierdzono, aby zmniejszało ono dolegliwości związane z GERD, a może powodować przesuwanie się niemowlęcia i przybieranie przez nie niekorzystnej pozycji. Spanie na brzuchu można natomiast rozważyć w przypadku niektórych, określonych zaburzeń budowy górnych dróg oddechowych, które zwiększają ryzyko śmierci w związku z GERD. Nie ma zaś dowodów na obecność zwiększonego ryzyka aspiracji u niemowląt z założoną sondą żołądkową w przypadku leżenia na wznak. Sen w pozycji na boku jest uznawany za niebezpieczny i nie jest zalecany. Gdy niemowlę zacznie się samodzielnie obracać, AAP zaleca, aby wciąż układać je do snu na plecach, jednak pozwalać na kontynuowanie go w pozycji, którą dziecko samo przyjmie.

Zalecane jest, aby niemowlęta spały w pokoju rodziców, blisko ich łóżka, jednak w oddzielnym łóżeczku (unikanie spania niemowlęcia w łóżku rodziców wiąże się z ok. 50% redukcją ryzyka SIDS). Szczególnie niebezpiecznymi miejscami do snu dla niemowlęcia są kanapy i fotele, zwłaszcza w przypadku dzielenia ich z inną śpiącą osobą. Nie ma natomiast wystarczających danych pozwalających na sformułowanie rekomendacji dotyczących sprzętów takich jak dostawka do łóżka rodziców czy „kokon” dla dziecka umieszczany w łóżku rodziców.

Niemowlęta powinny spać na nowym, twardym, niezmieniającym kształtu pod ciężarem główki dziecka materacu, pokrytym dopasowanym prześcieradłem. Preferowane jest wykorzystywanie śpiworków czy otulaczy zamiast zwykłych kocyków czy kołderek ze względu na mniejsze ryzyko przykrycia sobie głowy przez dziecko. Należy unikać przegrzewania się dziecka − powinno ono mieć na sobie co najwyżej 1 warstwę ubrania więcej niż dorosły czujący się komfortowo w danym pomieszczeniu. W łóżeczku nie powinny znajdować się poduszki, inne elementy pościeli czy inne miękkie obiekty. Nie powinno się wykorzystywać fotelików samochodowych czy innych sprzętów, w których niemowlę siedzi, jako miejsca regularnego snu. W przypadku zaśnięcia dziecka w foteliku samochodowym powinno być ono przeniesione do łóżeczka tak szybko, jak to możliwe i bezpieczne.

W przeprowadzonych dotychczas badaniach zaobserwowano zmniejszający ryzyko SIDS wpływ stosowania smoczków, jednak mechanizm odpowiedzialny za to działanie nie jest jasny. W związku z tym, w ramach profilaktyki, przy usypianiu dziecka można podać mu smoczek, jednak nie należy zmuszać niemowlęcia do przyjęcia go. Ochronne działanie występuje również, gdy smoczek wypadnie z ust dziecka – nie jest konieczne ponowne wkładanie go do ust, gdy wypadnie, a niemowlę już śpi.  Smoczka nie należy przyczepiać do ubrań dziecka ani wieszać go na jego szyi. Nie ma natomiast wystarczających danych, które pozwalałyby stwierdzić występowanie zapobiegającego SIDS wpływu ssania palca.

Autorzy rekomendacji podkreślają znaczenie karmienia niemowląt piersią i przestrzegania zaleceń żywieniowych AAP. Zaobserwowano mniejsze ryzyko SIDS w przypadku karmienia piersią, a efekt jest największy w przypadku wyłącznego karmienia piersią przez pierwszych 6 miesięcy życia.

Zalecane jest, aby kobiety w ciąży były pod odpowiednią opieką lekarza. Niemowlęta natomiast powinny być szczepione zgodnie z aktualnym programem szczepień, co, poza innymi korzystnymi efektami, może również zmniejszać ryzyko SIDS.

W rekomendacjach podkreślono także znaczenie niepalenia tytoniu i niespożywania alkoholu przez kobiety w ciąży oraz unikania ekspozycji niemowląt na dym papierosowy. Zaobserwowano również występowanie szczególnie wysokiego ryzyka SIDS w przypadku spania niemowlęcia w łóżku z palącym dorosłym, nawet w przypadku gdy ta osoba nie pali w łóżku.

AAP nie zaleca korzystania z domowych sprzętów do monitorowania oddechu i czynności serca, jako że dotychczas nie stwierdzono, aby redukowały one ryzyko SIDS.