Stosowanie melatoniny u dzieci z AZS

Autor: Jędrzej Sarnecki

Opracowanie na podstawie: Chang YS, Lin MH, Lee JH i wsp. Melatonin Supplementation for Children With Atopic Dermatitis and Sleep Disturbance: A Randomized Clinical Trial. JAMA Pediatr 2016;170(1):35-42.

Jednym z objawów często występującego w populacji pediatrycznej atopowego zapalenia skóry (AZS) jest uporczywy i intensywny świąd skóry, który może negatywnie wpływać na sen. Zaburzenia snu,  będące jednym z najważniejszych czynników oddziaływania choroby na jakość życia pacjenta, stwierdza się u ponad połowy dzieci z AZS[1]. Wyniki badań oceniających wpływ leczenia przeciwzapalnego na jakość snu są niejednoznaczne oraz ograniczone zastosowaną metodologią[2]^,[3]. U dzieci z AZS zaobserwowano mniejszą niż u ich zdrowych rówieśników produkcję melatoniny[4] − syntezowanego w szyszynce hormonu pełniącego istotną funkcję w regulacji snu. Jej wydzielana ilość była niższa u pacjentów z większym nasileniem choroby oraz ze znaczącymi zaburzeniami snu⁴. Poza znaczeniem melatoniny w regulacji snu zaobserwowano również, że ma ona działanie immunomodulujące i przeciwzapalne, co mogłoby mieć znaczenie w leczeniu atopowego zapalenia skóry[5]^,[6]. Hormon jest obecnie stosowany w terapii bezsenności oraz w celu przeciwdziałania objawom nagłej zmiany strefy czasowej (ang. jet lag) – ze względu na rzadko występujące i nieznaczne działania niepożądane może być podawany również dzieciom[7].

W styczniowym numerze JAMA Pediatrics ukazała się publikacja Changa i wsp. przedstawiająca wyniki badania klinicznego z randomizacją i podwójnie ślepą próbą, przeprowadzonego w celu oceny wpływu stosowania melatoniny u dzieci z AZS na jakość snu i przebieg choroby. Badanie przeprowadzono w szpitalu w Tajwanie z udziałem pacjentów z rozpoznanym AZS, dotykającym > 5% powierzchni ciała, w wieku od 1 do 18 lat, którzy zgłaszali występowanie problemów ze snem przez > 3 dni/tydz. w ciągu ostatnich 3 miesięcy. Jako problemy ze snem traktowano trudności z zaśnięciem lub utrzymaniem snu, które powodowały gorsze samopoczucie lub funkcjonowanie dziecka lub jego rodziny w ciągu dnia. Nie rekrutowano osób z rozpoznanymi zaburzeniami snu, takimi jak dyssomnie czy parasomnie, chorobami neurologicznymi i psychiatrycznymi lub innymi patologiami mogącymi wpływać na sen. W badaniu wzięło udział 48 pacjentów.

Przed rozpoczęciem podawania melatoniny lub placebo przez 2 tygodnie uczestnikom zalecono zasypianie codziennie o tej samej porze, unikanie napojów zawierających kofeinę oraz prowadzenie dzienniczka do odnotowywania godziny zaśnięcia i obudzenia się. Po tym okresie połowa pacjentów rozpoczęła 4-tygodniowe przyjmowanie melatoniny w dawce 3 mg/dobę doustnie w godzinach wieczornych – grupę kontrolną stanowiły dzieci otrzymujące placebo. Po 2 tygodniach od zakończenia pierwszego etapu badania (czas eliminacji leku z organizmu) uczestnicy otrzymali alternatywną substancję (melatoninę lub placebo). W trakcie badania nie zmieniano sposobu leczenia AZS. Nasilenie choroby monitorowano, stosując system SCORAD (ang. Scoring Atopic Dermatitis), obejmujący wizualną ocenę zmian skórnych oraz stopień intensywności świądu i zaburzeń snu określany przez pacjenta. Wpływ interwencji na sen oceniano badaniem aktygraficznym – uczestnicy nosili urządzenie mierzące aktywność ruchową w nocy przez 3 dni przed rozpoczęciem przyjmowania leku lub placebo oraz przez 3 ostatnie dni obydwu etapów badania. U części pacjentów przeprowadzono również badania polisomnograficzne. Po ostatniej nocy każdego z etapów badania od pacjentów pobierano również krew do pomiaru całkowitego stężenia przeciwciał klasy E oraz stężenia alergenowo swoistych IgE.

Spośród 48 pacjentów 38 uczestniczyło w badaniu do momentu jego zakończenia. Przy uwzględnieniu wieku i płci autorzy publikacji stwierdzili istotne statystycznie większe obniżenie punktacji SCORAD (-9,1; 95% CI -13,7 – -4,6; p < 0,001), które odpowiada mniejszemu nasileniu choroby u pacjentów otrzymujących melatoninę w porównaniu z grupą kontrolną. W pierwszym etapie średnie wyniki SCORAD wynosiły przed rozpoczęciem przyjmowania preparatu 49,5 i 49,0, odpowiednio dla grupy interwencyjnej i dla grupy kontrolnej. Po 4-tygodniowym okresie przyjmowania melatoniny lub placebo średnie wyniki wynosiły odpowiednio 42,3 i 48,8 pkt. W drugim etapie średnie wartości SCORAD przed leczeniem i po wynosiły 48,7 i 38,3 pkt. dla pacjentów otrzymujących melatoninę oraz 46,8 i 44,6 pkt. dla chorych przyjmujących placebo. Efekty stosowania melatoniny odnotowano również w objective SCORAD, w ramach którego oceniane jest jedynie nasilenie zmian skórnych – średnio zmniejszenie punktacji wynosiło 8,7 pkt. w przypadku przyjmowania hormonu w porównaniu z placebo (95% CI -12,6 – -4,8; p < 0,001).

Czas od położenia się do zaśnięcia, oceniany badaniem aktygraficznym, skrócił się średnio o 21,4 min (95% CI -38,6 – -4,2; p = 0,02) przy przyjmowaniu melatoniny w porównaniu z placebo. Nie stwierdzono korelacji pomiędzy redukcją tego czasu a wpływem melatoniny na wartości SCORAD. Nie zaobserwowano także istotnych statystycznie różnic w innych parametrach snu badanych aktygraficznie. U 13 pacjentów, u których wykonano badanie polisomnograficzne, nie stwierdzono różnic pomiędzy placebo a melatoniną we wpływie na fazy snu i ruchy kończyn. Nie odnotowano również wpływu przyjmowania melatoniny na stężenia IgE. W trakcie badania nie stwierdzono żadnych działań niepożądanych.

Jak podsumowują Chang i wsp., wyniki badania wskazują na korzystny wpływ przyjmowania melatoniny na czas mijający do zaśnięcia oraz na przebieg AZS. Zaobserwowane efekty podawania hormonu, stosowanego wspólnie z innymi metodami leczenia, mogą mieć istotne znaczenie dla części pacjentów z atopowym zapaleniem skóry. Zebrane wyniki wskazują na możliwość działania melatoniny poprzez zmniejszenie świądu i drapania się przez pacjenta w czasie poprzedzającym sen – brak zaobserwowanego wpływu hormonu na inne oceniane parametry snu może wskazywać na przeciwzapalny mechanizm jego działania. Na podstawie wyników przeprowadzonego badania autorzy omawianej publikacji zalecają stosowanie melatoniny u dzieci z AZS, u których występują zaburzenia snu, ze względu na bezpieczeństwo tej metody leczenia oraz potencjalnie korzystny wpływ na jakość snu i przebieg choroby.